Na rozległych obszarach Związku Radzieckiego, gdzie toczył się rozstrzygający o losach tej wojny śmiertelny bój z najeźdźcą, polscy nauczyciele i wychowawcy bądź wstępowali do formujących się jednostek wojska polskiego, bądź podejmowali pracę nauczycielską i wychowawczą w skupiskach polskich i w placówkach opieki, które ich pomocy pilnie potrzebowały. „Nauczyciele stanowili kadrę cenioną i poszukiwaną w armii polskiej przez ZPP oraz oczywiście masowo przez. placówki oświatowo-kulturalne” pisze S. Skrzeszewski. „Nasz aktyw pedagogiczny, dyrektorzy szkół średnich, kierownicy szkół podstawowych, domów dziecka, inspektorzy, działacze, nauczyciele i wychowawczynie przedszkoli, instruktorzy, autorzy podręczników i redaktorzy, pedagogowie interesujący się teorią wychowania skorzystali z wielkiej szansy zapoznania się z praktyką i teorią radzieckiej pedagogiki i radzieckiego systemu oświatowego. Szansa ta była tym szczęśliwsza, że kontakt z radziecką praktyką oraz teorią wychowania i nauczania dokonywał się na terenie sokoły polskiej pracującej dla Polski. Niejeden z nauczycieli szkoły polskiej wykorzystał i wykorzystuje teraz wtedy zdobyte doświadczenie przy odbudowie i rozwoju oświaty w Polsce Ludowej” .