Wydanie kilku wartościowych prac, jak J. Chałasińskiego Społeczeństwo i wychowanie (1948), S. Hessena Struktura i treść szkoły współczesnej (1947) i B. Suchodolskiego Wychowanie dla przyszłości (1947). W tym też czasie rozwinęło się czasopiśmiennictwo pedagogiczne, stwarzając warunki do rozpoczęcia publicznej dyskusji nad przebudową pedagogiki polskiej na zasadach marksistowskich. O ile w okresie pierwszym widać jeszcze przewagę idealizmu w pedagogice i psychologii nad materializmem, a zarazem absencję tych nauk we wspomaganiu rewolucji kulturalnej w Polsce, o tyle w okresie drugim (1949—1956) dokonał się właściwy przełom w rozwoju pedagogiki materialistycznej. W tym to okresie z właściwymi dlań obciążeniami
zaczyna rozwijać się nauka pedagogiczna oparta na założeniach metodologii marksistowskiej. Należy żałować, że nie fetało się to w bezpośrednim starciu z pedagogiką idealistyczną, której przedstawicielom odebrano prawo głosu, gdyż takie połowiczne zwycięstwo nad nieobecnym przeciwnikiem nie pozwoliło zwolennikom „nowego” należycie rozwinąć skrzydeł, nie pozwoliło zarazem ogółowi odbiorców myśli pedagogicznej przezwyciężyć poglądów idealistycznych, które zdążyły się głębiej zakorzenić. Okres omawiany zaznaczył się szczególnie korzystnie w tworzeniu organizacyjnych podstaw nauk pedagogicznych. Powołano w tym okresie do życia Państwowy Ośrodek Oświatowych Prac Programowych i Badań Pedagogicznych (1950), przekształcony przy końcu roku 1952 w Instytut Pedagogiki, który zajął się przede wszystkim potrzebami pedagogicznymi Ministerstwa Oświaty. W roku 1953 powstał przy Uniwersytecie Warszawskim Wydział Pedagogiczny, gdzie z pięciu katedr stworzono Instytut Nauk Pedagogicznych; w tym samym roku przy Polskiej Akademii Nauk powołano Komitet Nauk Pedagogicznych, który w roku
został przemianowany na Komitet Nauk Pedagogicznych i Psychologicznych.