W wieku XIX Marks, nawiązując bezpośrednio do dramatycznych doświadczeń renesansu, rozwinął teorię alienacji, dzięki której wyjaśniał, jak dzieła, rzeczy i stosunki przez ludzi stworzone wywłaszczają ich z człowieczeństwa, oraz ukazywał drogi przezwyciężenia alienacji, przywrócenia ludziom ich człowieczeństwa nie przez ucieczkę z życia, lecz przez zapanowanie nad jego warunkami. Pedagogika w koncepcji Marksa miała współdziałać w tym wielkim dążeniu do wyzwolenia ludzi. z więzów, które sobie nałożyli. Teoria alienacji i jej przezwyciężenia stanowi odtąd problematykę centralną nowoczesnej filozofii cywilizacji. Wskazuje ona drogę wyjścia z tej rzekomo przymusowej alternatywy, którą charakteryzowaliśmy poprzednio. Droga ta polega na organizowaniu panowania ludzi nad tworzoną przez nich cywilizacją. Drogi tej nie wyznaczają wskazania spekulatywne ani też sentymentalne marzenia. Jej sens i jej kierunek odczytywany jest przez filozofię cywilizacji z tej rzeczywistej działalności społecznej, jaka w naszej epoce przekształca warunki i perspektywy życia ludzi.