Odpowiedź na pytanie, jakie są czynniki postępu i jakie są hamulce rozwoju określonej dyscypliny naukowej, może i powinna być wynikiem analiz dwojakiego rodzaju. Należy zbadać warunki pracy naukowej, to znaczy zarówno jej materialne wyposażenie, jak i organizacyjne formy; ilość i jakość kadr, bliższe i dalsze perspektywy wykształcenia młodych kadr, możliwości badań terenowych i wyjazdów zagranicznych na studia, stan wydawnictw itd. Warunki te w wielu zakresach nauk pedagogicznych nie są wystarczające: są one często gorsze niż w innych dyscyplinach. W artykule tym poświęconej problemom naukowym rozwoju pedagogiki nie będziemy o nich mówić. Zwrócimy natomiast uwagę na czynniki innego rodzaju. Dokładniejsza analiza procesów rozwojowych nauki wskazuje, iż rozwój lub stagnacja w poszczególnych dyscyplinach jest w dużym stopniu wynikiem „sił wewnętrznych” danej dyscypliny, a nie tylko organizacyjnych i materialnych warunków zewnętrznych. I chociaż brzmi to nieco paradoksalnie, stwierdzić można, iż bardzo często określona dyscyplina naukowa nie dlatego dobrze się rozwija, iż dysponuje wciąż napływającą dobrą kadrą, ale ta młoda i dobra kadra wciąż napływa właśnie dlatego, iż dana dyscyplina jest w rozwoju.