Na terenie oświaty i wychowania jest on szczególnie złożony, ponieważ chodzi tu o „produkcję duchową”, poddającą się znacznie trudniej mierzeniu niż produkcja materialna, oraz dlatego, iż w tej dziedzinie „produkcja” związana jest znacznie ściślej z międzyludzkimi stosunkami niż w tych zakresach, w których surowcem produkcji jest materia. Na terenie wychowania wychowankowie nie są biernym „surowcem” poddawanym obróbce; są aktywnym partnerem wychowawczej działalności zorganizowanej w określony sposób, mogą jej pomagać lub przeszkadzać. Wiemy dobrze, iż w zespołach wychowanków tkwią ogromne rezerwy sił, które odpowiednio uruchomione stają się potężnym sprzymierzeńcem zamierzeń wychowawców; gdy siły te są zaniedbane i nie uruchomione, wychowawcy stają wobec muru obojętności; gdy siły te rozwijają się żywiołowo i samoistnie, stawiają wychowawców wobec sytuacji konfliktowych i groźnych. Właśnie z tych względów trzeba z całym naciskiem podkreślić, iż jednym z zasadniczych warunków polepszenia wyników pracy oświatowo-wychowawczej szkół i wszelkich innych instytucji jest uruchomienie tych sił, które tkwią w samej młodzieży. Organizacja i metody pracy powinny być tak określone, aby uruchomienie tych sił było możliwe. Ostatecznie to właśnie było tajemnicą powodzenia wszystkich wielkich systemów wychowawczych.