Prowadzi ona przez liczne przeszkody, ale jest drogą możliwą do przejścia. Nasze dotychczasowe doświadczenia na niej zdobyte usprawiedliwiają dobre nadzieje na przyszłość, uzasadniają racjonalność wielkiego programu tworzenia cywilizacji przez ludzi i dla ludzi. Programu, który obejmuje zarówno celowe kształtowanie obiektywnych warunków życia, jak i samych ludzi. Oba te elementy muszą być jak najściślej powiązane. Obiektywne warunki życia wytwarzają odpowiednie postawy i dążenia ludzi, ale tylko odpowiednio wychowani ludzie potrafią rozwijać taką działalność obiektywną, jaka jest pożądana. Właśnie dlatego wielki program nazwijmy go słowami Komeńskiego naprawy wszystkich rzeczy ludzkich wymaga zarówno akcji ekonomiczno-społecznej i politycznej, jak i akcji wychowawczej. Z punktu widzenia tego programu najcenniejsze staje się takie wychowanie, które przygotowuje ludzi, do udziału w takiej przebudowie ich własnej cywilizacji, aby mogła ona służyć wszystkim ludziom w ich rozwoju. Wychowanie takie przezwycięża niebezpieczeństwo utopii i oportunizmu. Nie zamierza przystosowywać ludzi do rzeczywistości, która istnieje, ale nie kieruje równocześnie ich zainteresowań wyłącznie ku’ życiu wewnętrznemu osobowości, izolowanej od społeczeństwa; kieruje te zainteresowania i dążenia ku rzeczywistemu życiu, w którym jest tyle do zrobienia i w którym dzięki twórczemu zaangażowaniu rozwija się nasza osobowość. Nie wiążąc więc młodego pokolenia zbyt ciasnym łańcuchem z rzeczywistością stworzoną, wiąże je z perspektywami rzeczywistości, która się tworzy, która może i powinna być tworzona.