Dzięki temu zaistniały okoliczności sprzyjające jak nigdy dotychczas rozwojowi eksperymentów szkolnych, twórczym poszukiwaniom nowych, bardziej doskonałych form i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej. Czy okoliczności te zostały należycie wykorzystane w ciągu minionego dwudziestolecia? W jakim stopniu nauki pedagogiczne przyczyniły się do odrodzenia ruchu eksperymentalnego po latach okupacji i do jego rozwoju w okresie późniejszym? Jakie formy organizacyjne przybierał w tym czasie ów ruch i jakie zadania zamierzał zrealizować? Czy pedagogika uczestniczyła w wytyczaniu tych zadań i pomagała w ich prawidłowym rozwiązywaniu? Aby odpowiedzieć na postawione pytania, należy przedtem określić główne okresy ruchu eksperymentalnego w Polsce ostatniego dwudziestolecia i każdy z nich scharakteryzować oddzielnie. Faktem bowiem jest, że ruch ten nie rozwijał się jednakowo, że przechodził swoistą ewolucję, której punktem wyjścia były skromne i zarazem żywiołowe próby poszczególnych szkół i, nauczycieli, a wynikiem już w latach sześćdziesiątych znaczny rozmach i umasowienie. Z tego punktu widzenia można by wyróżnić w rozwoju ruchu eksperymentalnego i nowatorskiego w szkolnictwie Polski Ludowej trzy następujące okresy: okres przygotowywania warunków kadrowych, materialnych i organizacyjnych, niezbędnych w celu rozpoczęcia pracy eksperymentalnej w szkołach różnych typów (lata 1945—1948); okres poszukiwania nowych, podstaw metodologicznych działalności eksperymentalnej oraz inspirowania pierwszych prac eksperymentalnych w szkolnictwie przez placówki naukowe (lata 1949—1956); okres wytyczania kierunków i metod działalności eksperymentalnej szkół przez instytucje naukowe oraz zacieśniania współpracy tych instytucji ze szkołami (lata 1957—1964). Wymienione okresy są, oczywiście odzwierciedleniem nie tyle planowych zamierzeń władz oświatowych i ośrodków naukowo-badawczych w zakresie pracy eksperymentalnej w szkolnictwie, co raczej odbiciem faktycznego stanu rzeczy w tej dziedzinie, wyrazem swoistej ewolucji nie podlegającej z początku żadnym rygorom planu i kontroli.