W tym okresie, którego początek przypada właściwie na połowę grudnia 1948 roku, to znaczy datuje się od zjazdu zjednoczeniowego Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej, rozpowszechniona została i okrzepła w Polsce ideologia marksizmu-leninizmu. Ideologię tę przyjęła zarówno, większość polskich pedagogów, jak i nauczycieli oraz wychowawców, pracujących w różnych placówkach oświatowych. W latach pięćdziesiątych przystąpiono też u nas w zakresie pedagogiki do prowadzenia prac badawczych o charakterze empirycznym, czyniąc zarazem ich podstawą założenia metodologiczne wynikające z materializmu dialektycznego i historycznego.
Marksistowska metodologia badawcza rozwinęła się w Polsce dzięki różnym czynnikom. Jednym z nich były niewątpliwie ostre polemiki z burżuazyjnym dziedzictwem metodologicznym, a zwłaszcza prace Suchodolskiego: O pedagogice Gonczarowa oraz U podstaw dydaktyki radzieckiej. Kolejnym czynnikiem była prekursorska działalność S. Szumana, która zmierzała do przekształcenia dydaktyki w naukę podbudowie empirycznejs. Niemały wpływ na wykrystalizowanie się nowych koncepcji metodologicznych wywarły również studia nad dorobkiem pedagogiki radzieckiej. Dzięki wymienionym czynnikom można było z kolei przystąpić do pierwszych u nas po wojnie badań empirycznych i przeprowadzić je w sposób metodologicznie poprawny. Rozpoczęto od badań nad wynikami nauczania w szkołach ogólnokształcących (M. Falski, W. Okoń), następnie zajęto się analizą procesu dydaktycznego (W. Okoń, J. Zborowski i inni), aby wreszcie zogniskować uwagę również na procesie wychowania (A. Lewin, R. Miller, W. Szczerba inni).