Prawie równocześnie z rozpoczęciem związkowego samokształcenia ideologicznego doszło do powstania ośrodków doskonalenia kadr oświatowych, które miały dążyć do podnoszenia poziomu ideowo-politycznego i dydaktyczno-wychowawczego, jak również do systematycznego okazywania pomocy szkołom i zespołom metodycznym w zakresie stosowania jak mówił ich statut „nowej socjalistycznej metodyki poszczególnych przedmiotów”. Tak określoną działalność prowadziły ośrodki lat kilka, osiągnąwszy w niej znaczne rezultaty. Ale przeżyły one w tym okresie również niemałe trudności. Wynikły one głównie z dwóch źródeł: z nader bezpośredniego podporządkowania organom nadzoru szkolnego i uczestniczenia w związku z tym w różnych nadzorczych funkcjach nad szkołą i nauczycielem, po drugie ze zbiurokratyzowania, czyli oderwania się pewnej części kierowniczego aparatu ośrodków od szkoły i jej codziennej pracy. Były to, jak wykazały późniejsze lata, zjawiska niebezpieczne, które obróciły część opinii publicznej przeciwko samej słusznej idei pomocy, której służyli przecież działacze ośrodków w swej pracy z nauczycielstwem. Po okresie krytycznych dyskusji, jakie rozwinęły się na temat pracy ośrodków oraz na temat związkowego samokształcenia przed i po zjeździe oświatowym w 1957 r., doszło do przerwania tego procesu i do rozwiązania ośrodków. W województwach i powiatach powołano w ich miejsce związane ze szkołami przedmiotowe ogniska metodyczne. Równocześnie Ministerstwo Oświaty wspólnie z ZNP dokonało niejako podziału ról w zakresie doskonalenia i samokształcenia nauczycieli, doskonalenie metodyczne powierzając ogniskom metodycznym, Związkowi zaś zlecając ogólnopedagogiczne samokształcenie w ramach tzw. rejonowych konferencji pedagogicznych, którymi objęto nie tylko nauczycieli szkół podstawowych, jak to było zaraz po wojnie, lecz także nauczycieli innych typów szkół i placówek. Związek na nowo powołał u siebie wydziały pedagogiczne, reaktywował własne, zlikwidowane przed 1950 r. czasopisma: „Ruch Pedagogiczny”, „Psychologię Wychowawczą”, „Przegląd Historyczno-Oświatowy”, nawiązał ścisłą współpracę z przedstawicielami nauk pedagogicznych Warszawy i innych ośrodków kraju.
