Po tych rozważaniach ogólnych przechodzimy do problemów związanych bezpośrednio z sytuacją i perspektywami rozwoju pedagogiki w Polsce. Spróbujemy, charakteryzując etapy przemian, którym nauki te podlegały w ciągu ostatnich lat kilkunastu, określić ten szczebel rozwoju, na którym znajdują się one obecnie. Dzięki temu będziemy mogli wskazać i na zadania, które przed nimi stają, i na warunki, od których zależy wypełnienie tych zadań. W rozwoju nauk pedagogicznych w Polsce odróżnić można poszczególne fazy ich przemian, związanych z przemianami życia społecznego i naukowej problematyki. Trudno stawiać ostre granice chronologiczne między tymi fazami; zachodziły one częściowo na siebie, ponieważ w każdym okresie współistniały propozycje i dążenia nowe z ostającą się jeszcze tradycją. Takie pełne konfliktów współistnienie było zawsze cechą rozwoju nauki, którą rozporządzamy, określające zasadnicze oblicze tych faz rozwojowych i ich główne tendencje. Można określić drogę, po której nauki pedagogiczne szły, i miejsce, w którym się znajdują obecnie. Dla pierwszego dziesięciolecia ta refleksja historyczna jest ułatwiona przez to, iż ogólny obraz rozwoju nauk w tym okresie został przedstawiony w zbiorowej książce pt. Dziesięć lat rozwoju nauki w Polsce Ludowej (Warszawa 1956). W referacie dotyczącym pedagogiki wskazano, jak w tej dyscyplinie dokonywał się przełom związany z socjalistyczną przebudową społecznych i kulturalno-oświatowych stosunków, w naszym kraju oraz z marksistowską metodologią. Referat rozróżniał okres 1945— 1948, w którym zaznaczyły się dopiero pewne zapowiedzi przełomu, i okres drugi, obejmujący lata 1948—1954, w którym przełom ten zaznaczył się już wyraźniej, zarówno w kierunku prac badawczych, jak i w organizacji prac zespołowych. W tym drugim pięcioleciu pierwszej dziesięciolatki „jednocześnie z tymi pracami, świadczącymi o początkach nowej, materialistycznej orientacji w podstawowej problematyce pedagogiki i psychologii, dokonywał się wyraźniejszy zwrot obu tych nauk ku praktyce. Przezwyciężano powoli izolacjonizm charakterystyczny dla poprzedniego okresu i coraz chętniej podejmowano taką tematykę badań, która mogła mieć bezpośrednie znaczenie dla praktyki”.