Rzeczywistość sama będzie się stawała coraz bogatsza w pedagogiczną problematykę. Rozwój socjalistycznej cywilizacji umożliwia w coraz większym zasięgu coraz bardziej wszechstronny rozwój ludzi i wymaga równocześnie w coraz większym stopniu zaangażowania się tak wychowanych ludzi w społeczną działalność. W tych warunkach problematyką centralną staje się problematyka człowieka, a więc w gruncie rzeczy problematyka pedagogiczna. Należy więc przewidywać rozwój tzw. pedagogiki ogólnej, związanej z filozofią człowieka i filozofią nowoczesnej cywilizacji; rozwój znacznie przyśpieszony tych dziedzin pedagogiki, które dotyczyłyby procesów wychowania przez naukę i wychowania przez sztukę, jak również wychowania przez pracę i wychowania przez. działalność społeczną; rozwój pedagogiki porównawczej, zwłaszcza dzięki rosnącym kontaktom międzynarodowym i upodobnianiu się w większości krajów podstawowej problematyki w zakresie polityki oświatowej; rozwój pedagogiki praktycznej, opisującej i zalecającej określone postępowanie dydaktyczne i wychowawcze. Jednak cały ten rozwój zachowywać będzie w zasadzie tradycyjny styl myślenia i badania pedagogicznego; pedagogika rozwijać się będzie jako nauka analizująca warunki i zadania wychowawczej działalności, jako nauka opisująca jej formy. Tylko na drugiej z wymienionych wyżej dróg, na drodze zaangażowania w tworzeniu nowej rzeczywistości wychowawczej, pedagogika może zyskiwać jakościowo nowe elementy swego dalszego rozwoju. Tylko na tej drugiej drodze możliwe będzie rekrutowanie pracowników naukowych z szerokiej bazy społecznej nauczycieli i pracowników oświatowych; tylko na tej drodze możliwe będzie podejmowanie tematów wyrastających z praktyki i przerastających praktykę zarazem. Tylko na tej drodze pedagogika jak inne nauki będzie w sposób odpowiedzialny i nowy tworzyć rzeczywistość, aby ją rozumieć i aby ją naprawić.